Các trường hợp di chúc vô hiệu

Di chúc không có hiệu lực toàn bộ hoặc một phần hay còn gọi là di chúc vô hiệu toàn phần hoặc di chúc vô hiệu một phần được quy định như sau

✔ Di chúc vô hiệu khi việc lập di chúc trái luật

- Di chúc vô hiệu khi người lập di chúc không có năng lực chủ thể lập di chúc

+ Người lập di chúc phải là người có năng lực hành vi dân sự đầy đủ: Một chủ thể được coi là có năng lực hành vi dân sự đầy đủ khi đạt độ tuổi nhất định (Từ 18 tuổi trở lên) không bị các bệnh làm mất khả năng nhận thức và điều khiển hành vi. Như vậy nếu chủ thể lập di chúc mà không có năng lực hành vi dân sự thì di chúc sẽ vô hiệu.

+ Người lập di chúc mà dưới 15 tuổi lập di chúc; người lập di chúc là người từ 15 tuổi đến dưới 18 tuổi lập di chúc nhưng không được sự đồng ý của bố, me, người giám hộ sẽ dẫn đến di chúc vô hiệu.

Ngoài ra di chúc vô hiệu nếu khi lập di chúc người lập di chúc không minh mẫn, sáng suốt, bị lừa dối, đe dọa.

- Di chúc vô hiệu khi nội dung, mục đích của di chúc vi phạm điều cấm của pháp luật hoặc trái đạo đức xã hội

Nội dung di chúc không được trái với điều cấm của pháp luật (ví dụ: chỉ định tổ chức phản động hưởng di sản thừa kế hoặc di sản để lại cho những người thừa kế quyền sử dụng vào mục đích trái pháp luật

- Di chúc vô hiệu khi không tuân thủ điều kiện về hình thức mà pháp luật quy định

Pháp luật dân sự có quy định về hình thức bắt buộc đối với từng chủ thể lập di chúc nhất định. Nếu không tuân thủ điều kiện có hiệu lực về hình thức thì di chúc sẽ vô hiệu như sau:

+ Di chúc của người từ 15 tuổi đến dưới 18 tuổi không được lập thành văn bản

+ Di chúc của người bị hạn chế về thể chất hoặc của người không biết chữ không có người làm chứng hoặc không lập thành văn bản có công chứng hoặc chứng thực

+ Di chúc định đoạt di sản là quyền sử dụng đất và tài sản gắn liền với đất không được công chứng, chứng thực

✔ Di chúc vô hiệu do việc áp dụng di chúc không còn phù hợp với thực tế

- Người thừa kế theo di chúc chết trước hoặc chết cùng thời điểm với người lập di chúc;

-  Cơ quan, tổ chức được chỉ định là người thừa kế không còn tồn tại vào thời điểm mở thừa kế.

Trường hợp có nhiều người thừa kế theo di chúc mà có người chết trước hoặc chết cùng thời điểm với người lập di chúc, một trong nhiều cơ quan, tổ chức được chỉ định hưởng thừa kế theo di chúc không còn tồn tại vào thời điểm mở thừa kế thì chỉ phần di chúc có liên quan đến cá nhân, cơ quan, tổ chức này không có hiệu lực.

✔ Di chúc không có hiệu lực, nếu di sản để lại cho người thừa kế không còn vào thời điểm mở thừa kế; nếu di sản để lại cho người thừa kế chỉ còn một phần thì phần di chúc về phần di sản còn lại vẫn có hiệu lực.

✔ Khi di chúc có phần không hợp pháp mà không ảnh hưởng đến hiệu lực của các phần còn lại thì chỉ phần đó không có hiệu lực.

✔ Khi một người để lại nhiều bản di chúc đối với một tài sản thì chỉ bản di chúc sau cùng có hiệu lực.

Xem thêm: Thời điểm có hiệu lực của di chúc

Hậu quả của việc di chúc vô hiệu

Theo quy định của Bộ luật dân sự 2015 thì:

✔ Di chúc không hợp pháp thì vô hiệu từ thời điểm di chúc được xác lập. Di chúc vô hiệu không làm phát sinh hiệu lực pháp luật của di chúc. Việc tuyên bố di chúc được lập không hợp pháp và vô hiệu thuộc thẩm quyền của Tòa án, trừ những trường hợp di chúc đương nhiên vô hiệu.

✔ Thường thì phần di sản liên quan đến phần di chúc vô hiệu sẽ được chia theo pháp luật, trừ trường hợp phần di sản đó bị tịch thu do nội dung dichúc vi phạm pháp luật, như chỉ định tổ chức phản động hưởng di sản hoặc di sản được để lại cho những người thừa kế sử dụng vào các mục đích trái pháp luật (sử dụng cho mục đích khủng bố, buôn lậu, chứa mại dâm, tổ chức đánh bạc…)

✔ Cần lưu ý một điểm khác biệt cơ bản giữa di chúc với hợp đồng trong việc định đoạt tài sản chung của vợ, chồng. Theo quy định của pháp luật tài sản chung của vợ chồng là tài sản thuộc sở hữu chung hợp nhất. Việc định đoạt tài sản chung phải được sự đồng ý của cả hai vợ, chồng. Do đó hợp đồng, giao dịch do một bên vợ chồng lập ra liên quan đến tài sản chung của vợ, chồng mà không được sự đồng ý của hai vợ, chồng thì hợp đồng sẽ vô hiệu.

Tuy nhiên, quy định trên lại không áp dụng đối với việc lập di chúc. Theo đó, nếu một bên vợ, chồng lập di chúc riêng định đoạt toàn bộ tài sản chung thì di chúc này chỉ bị vô hiệu một phần.

Tham khảo: Cách chia tài sản thừa kếtheo pháp luật

Thẩm quyền giải quyết yêu cầu hủy bỏ di chúc, tuyên bố di chúc vô hiệu

Lập di chúc là một giao dịch dân sự nên tranh chấp hủy bỏ di chúc, tuyên bố di chúc dân sự được xem xét là tranh chấp về giao dịch dân sự. Do đó, căn cứ Khoản 3 Điều 26 Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015 thì tranh chấp này thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án.

Thủ tục giải quyết tranh chấp hủy bỏ di chúc như sau:

  • Bước 1: Nếu phát hiện di chúc hiện đang áp dụng cho việc phân chia di sản thừa kế vô hiệu ảnh hưởng trực tiếp đến quyền, lợi ích hợp pháp thì được quyền khởi kiện yêu cầu Tòa án giải quyết.
  • Bước 2: Sau khi xem xét đơn khởi kiện, nếu đúng thẩm quyền giải quyết của Tòa án thì Thẩm phán sẽ gửi người khởi kiện thông báo đóng tạm ứng án phí giải quyết vụ án. Khi người khởi kiện nộp cho Tòa án biên lai thu tiền tạm ứng án phí thì Thẩm phán thụ lý vụ án.
  • Bước 3: Tòa án tiến hành giải quyết vụ án sơ thẩm trong thời gian từ 6 – 9 tháng.
  • Bước 4: Tòa án cấp cao xét xử phúc thẩm (nếu có kháng cáo, kháng nghị bản án cấp sơ thẩm).

Bản án, quyết định của Tòa án có hiệu lực pháp luật sẽ là căn cứ phân chia di sản thừa kế tranh chấp được ghi nhận tại di chúc đã được hủy bỏ hoặc tuyên bố vô hiệu.

Tham khảo: Dịch vụ luật sư uy tín